Bədxassəli şiş xəstəliklərinin erkən mərhələdə aşkar edilməsi və müvafiq profilaktik tədbirlərin aparılmasına istiqamətlənmiş ümumi və geniş sağlamlıq müayinəsidir. Xəstəliyin erkən diaqnozu, onun müalicəsi və xəstəliyin inkişafının qarşısının alınması üçün əhəmiyyətlidir.
Genetik baxımdan ailəsində bədxassəli xəstəlik riski olub-olmamasından asılı olmayaraq, 40 yaşdan yuxarı hər kəsin standart Chek-Up müayinəsinə xərçəng skrininqinin əlavə edilməsi məsləhət görülür.
Genetik baxımdan risk daşıyanların (ailəsində xərcəng xəstəliyi olanlar) isə 30 yaşdan etibarən müvafiq olaraq əlavə müayinələrdən keçmələri vacibdir. Bədxassəli şiş xəstəlikləri üçün nəzərdə tutulan Chek-Up ilə bu testləri icra etmək mümkündür.
Bədxassəli şiş xəstəlikləri üçün nəzərdə tutulan Chek-Up daxilində ailəsində uşaqlıq boynu xərçəngi olan qadınlardan ildə bir dəfə PAP smear alınması, süd vəzisi xərçəngi üçün risk daşıyanların isə ultrasonoqrafiya və mammoqrafiya müayinələrindən keçmələri məsləhət görülür. Genetik risk daşıyan kişilərin ildə bir dəfə PSA testindən, tənəffüs funksiyası testi və ağciyər tomoqrafiyasından keçmələri məsləhət görülür.
Bədxassəli şiş xəstəlikləri üçün nəzərdə tutulan Chek-Up daxilində həm kişi, həm də qadınların bütün bədən MRT-si, 50 yaşdan yuxarı şəxslərin isə kolonoskopiyadan keçmələri məsləhət görülür.
Süd vəzi xərçəngi qadınlarda ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür. İlk növbədə sağlam qadının özünü mütəmadi müayinə etməsi vacib şərtdir. Bu baxımdan bütün sağlam qadınlara 20 yaşdan etibarən aybaşının 5-7-ci günlərində hər ay öz döşlərini müayinə etmələri tövsiyə olunur.
Süd vəzi xərçənginə bəzi qadınların tutulma riski daha çoxdur. Bu qadınların Süd vəzi Check Up müayinəsinə əhəmiyyət vermələri vacibdir. Süd vəzi xərçəngi üçün yüksək risk qrupuna daxil olan qadınlar:
Birinci dərəcəli qohumlarında (ana, bacı, qız) süd vəzi xərçəngi olanlar yüksək risk qurpuna aid edilir.
İkinci dərəcəli qohumlarında (xala, bibi və nənələr) süd vəzi xərçəngi olanlarda da risk artır. İlk menstrual sikli 12 yaşdan tez olan və menopauzaya 55 yaşdan sonra girən qadınlar da risk qrupundadır. Həmçinin 35 yaşdan aşağı, 10 ildən çox kontraseptiv dərmanlar qəbul edən qadınlar da yüksək riskli sayılır.
Süd vəzi Check Up-a hansı müayinələr daxildir:
Hər sağlam qadın 20-40 yaş arası 3 ildən bir, 40 yaşdan sonra isə hər il ümumi cərraha (onkoloqa) süd vəzi müayinəsi üçün müraciət etməlidir. 40 yaşdan sonra hər il mammoqrafiyadan keçmək vacibdir. Mammoqrafiya zamanı qəbul edilən radiasiya dozası çox azdır. Süd vəzi xərçəngi baxımından genetik riskli olanlar qadınlara isə 30 yaşdan sonra mammoqrafiyadan keçmək tövsiyə olunur.
Süd vəzi xərçəngini genetik analizlərlə aşkar etmək mümkündürmü?
Süd vəzi xərçəngi olan qadınların 5%- də mutasiyaya uğramış BRCA 1və 2 genləri mövcuddur. Bu genlərin təyini ilə xəstəliyin kontrolunu daha nizamlı aparmaq mümkündür. 35 yaşdan yuxarı sağlam qadında hər üç ildən bir süd vəzi xərçənginə görə müayinələr etdirmək xəstəliyin erkən aşkar edilməsi üçün çox əhəmiyyətlidir.
40 yaşdan yuxarı kişilər üçün kardioloji müayinə və ürək damarlarının vəziyyətini göstərən testlər çox vacibdir. Bu baxımdan 40 yaşdan yuxarı kişilərə tətbiq olunan Check Up proqramlarında ürək sağlamlığına dair kriteriyalar mütləq nəzərə alınmalıdır.
40 yaşdan yuxarı kişilərə tətbiq edilən skrininqdə diabet, hipertenziya, xolesterolun yüksəkliyi aşkar edilərsə ürək sağlamlığına dair daha ətraflı müayinələr aparılmalıdır.
Gözlə bağlı problemlər 40 yaşdan sonra meydana çıxdığı üçün Check Up proqramında göz müayinəsi də yer alır. Bu müayinələr görmə qusuru və qlaukoma kimi göz xəstəliklərinin erkən tapılmasına və qarşısının alınmasına kömək edir.
Qadınlarda da yaş artdıqca bir sıra sağlamlıq problemləri ortaya çıxır. Qadınlarda ginekoloji orqanların şişləri, hormonal pozğunluqlar və kardioloji problemlərin vaxtında aşkar edilməsi, profilaktikası Check up proqramları çox vacibdir.
40 yaşdan yuxarı qadınlar üçün Çheck Up paketləri yaş, çəki, mövcud xroniki xəstəliklər və genetik risk faktorları nəzərə alınaraq tərtib edilir. Hər hansı şikayətləri olmasa belə, 40 yaşdan yuxarı qadınların Check Up müayinədən keçmələri sağlam yaşam üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır.
40 yaş yuxari qadinlar üçün chek-up paketi (kiçik)
Terapevtin müayinəsi
Ginekoloqun müayinəsi
USM (abdominal, ginekoloji, uroloji)
Süd vəziləri USM
EKQ
Döş qəfəsi flyuoroqrafiyası
Koaquloqramma (paketi)
Qlükoza(aclıq)
Sidik turşusu (URCA)
Kreatinin
Xolesterol total
AST
ALT
TSH
Qan analizi tam (28 parametr+EÇS)
Sidik analizi (tam)
Prolaktin
FSH
Estradiol (E2)
40 yaş yuxari qadinlar üçün chek-up paketi (geniş)
Qadınların da öz sağlamlıqlarının kontroluna erkən yaşda başlamaları vacibdir. 40 yaşdan aşağı qadınların Check Up proqramlarında boy, çəki, genetik faktorlar, həmçinin həyat tərzi kimi bir çox kriteriyalar nəzərə alınır.